Το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης (Ι.Μ.Κ.) ιδρύθηκε το 1953 από την Εταιρεία Κρητικών Ιστορικών Μελετών (Ε.Κ.Ι.Μ.) και στεγάζεται σε νεοκλασικό οίκημα ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής αξίας. Αφηγείται δεκαεπτά αιώνες τοπικής ιστορίας και πολιτισμού, από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες ως τη σύγχρονη εποχή. Αρχικός στόχος των ιδρυτών του Ι.Μ.Κ. υπήρξε η συγκέντρωση και διαφύλαξη ενός πολύτιμου αρχαιολογικού, εθνογραφικού και ιστορικού υλικού από τη μεσαιωνική και τη νεότερη περίοδο της ιστορίας της Κρήτης.

Σήμερα το Ι.Μ.Κ. προσφέρει μια σύνθετη εικόνα της Ιστορίας και της Τέχνης της Κρήτης από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους ως τον 20ο αιώνα. Οι περιοδικές εκθέσεις κινούνται σε ένα ευρύ φάσμα, από την Βυζαντινή ως τη σύγχρονη τέχνη, την ανάδειξη κορυφαίων λογοτεχνικών μορφών της Ελλάδας (Ελύτης, Καζαντζάκης), την παρουσίαση μεγάλων ιστορικών γεγονότων από το τέλος του 19ου αιώνα μέχρι και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Επιπροσθέτως, τα διαρκώς εμπλουτιζόμενα εκπαιδευτικά προγράμματα, που προσφέρονται δωρεάν, αποτελούν δημιουργική πηγή μάθησης σε σχέση με τις Μόνιμες Συλλογές και τις Περιοδικές Εκθέσεις του Μουσείου. Διαλέξεις, επιστημονικά συμπόσια, προβολές ταινιών και παρουσιάσεις βιβλίων που γίνονται στο Αμφιθέατρο του ΙΜΚ συμπληρώνουν την λειτουργία του, καθιστώντας το έναν εξωστρεφή, πολύπλευρο, πολιτιστικό οργανισμό.

Η Βυζαντινή τέχνη και ο πολιτισμός, η περίοδος της Βενετσιάνικης και της Οθωμανικής κυριαρχίας, η εποχή των επαναστάσεων στην πορεία προς την ένωση με την Ελλάδα, ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, η Μάχη της Κρήτης και η Αντίσταση, αλλά και ο λαϊκός πολιτισμός της κρητικής υπαίθρου, προβάλλονται μέσω επιλεγμένων εκθεμάτων σε συνδυασμό με πλούσιο εποπτικό υλικό και πολυμέσα.

Κορυφαία εκθέματα αποτελούν οι πίνακες του El Greco, «Η Βάπτιση του Χριστού» (1569) και «Άποψη του Όρους και της Μονής Σινά» (1570), τα μοναδικά έργα του στην Κρήτη. Σε ιδιαίτερη ενότητα, η Συλλογή Νίκου Καζαντζάκη περιλαμβάνει προσωπικά αντικείμενα και χειρόγραφα του κρητικού συγγραφέα. Ξεχωριστό έκθεμα στην αρχή της επίσκεψης αποτελεί το μεγάλο ομοίωμα της πόλης του Χάνδακα (Ηράκλειο) των μέσων του 17ου αιώνα. Το Μουσείο διαθέτει ακουστική ξενάγηση σε 5 γλώσσες (ελληνικά, αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ρώσικα), Café και Πωλητήριο.

Στις συλλογές του Ι.Μ.Κ. περιλαμβάνονται:

• Μεσαιωνική & Αναγεννησιακή συλλογή
• Συλλογή Αγώνων για την Ελευθερία
• Λαογραφική Συλλογή
• Η αίθουσα Νίκου Καζαντζάκη
• Η αίθουσα Εμμανουήλ Τσουδερού

Μόνιμες εκθέσεις:

• Αίθουσα Α.Γ. Καλοκαιρινού
• Εισαγωγή στην ιστορία των χριστιανικών χρόνων της Κρήτης
• Περιήγηση στον Χάνδακα (Ηράκλειο) του 17ου αιώνα
• Η Αίθουσα των Κεραμικών